Programma 2019-2020

Het Oudgrieks is vooral gekend als taal van Demosthenes en Plato, Homeros en Herodotos, en misschien ook nog als taal van het Nieuwe Testament. Bij "Oudgrieks" denkt men haast automatisch aan Attisch-Grieks of episch-Grieks. De Mykeense syllabische tafelen, de alfabetische inscripties in andere dialecten, de niet-Ionisch-Attische literatuur zoals Pindaros en Sappho, en het koiné en Atticistisch Grieks behoren veel minder tot het lectuurrepertoire.

In deze voordracht zal Dr. Filip De Decker, waar mogelijk aan de hand van voorbeelden, dieper ingaan op de herkomst van de Grieken, de talen waarmee het Grieks (misschien en volgens sommigen) nauwer verwant zou zijn, de woordenschat en de Pre-Griekse substraattalen, de geschiedenis van de taal zelf, het Mykeens en de gevolgen van de ontcijfering van dit dialect, en een aantal alfabetische dialecten. Bij dit alles zal de vergelijking met het "vertrouwde" Attische Grieks gemaakt worden en komen een aantal typische Attische syntactische fenomenen aan bod.

Het Grieks is een geniale taal – dat weten we sinds Andrea Marcolongo er een boek over schreef. Maar wat vonden de Grieken daar zelf van? En wat was hun houding ten opzichte van andere talen? In deze lezing wordt verkend op wat voor taalkundig onderzoek de Grieken zich hebben toegelegd, en aan welke onderwerpen en vraagstukken ze zich niét hebben gewaagd. Het wordt een breed overzicht: van aspectleer tot taalfilosofie, van taalvergelijking tot de uitvinding van de woordsoorten. Bijzondere aandacht gaat uit naar de culturele context van de Griekse talige exploraties. En we zullen nagaan tot op welke hoogte het grammaticaonderwijs Nederlands in onze lagere scholen nog Grieks gekruid is.

Na de veroveringen van Alexander de Grote werd het Grieks de gemeenschappelijk taal (Koine) van een groot aantal sprekers in het Zuidoostelijke Middellandse zeegebied. Het Grieks dat gesproken werd in deze regio was echter niet dat van de Klassieke canon: de taal onderging een fundamentele herstructurering, waarbij het perfectum en futurum verdwenen, de optatief niet langer gebruikt werd, de datief vervangen werd door voorzetsels, woordvolgorde veranderde, etc.

‘Papyri’ vormen een bevoorrechte getuige van deze taalkundige veranderingen: in het droge zand van Egypte werden tienduizenden niet-literaire teksten (geschreven op papyrus) teruggevonden, gaande van boodschappenlijstjes en ontvangstbewijzen tot officiële petities en keizerlijke edicten. Ondanks het grote potentieel, werd de taal van de papyri met wisselende interesse bestudeerd in de loop van de twintigste eeuw, onder meer omwille van het feit dat de teksten vrij moeilijk toegankelijk waren. Recent werd het volledige corpus digitaal ont­sloten, wat een enorme boost heeft gegeven aan het taalkundige onderzoek.

Na een korte introductie tot de geschiedenis van de papyrologie, en de voornaamste niet-literaire genres, gaat prof. Klaas Bentein verder in op de taal van de papyri. Hij argumenteert daarbij voor het belang van een moderne, ‘historisch sociolinguïstische’ invalshoek, waarbij de taal van de papyri niet gezien wordt als een directe reflectie van het gesproken Grieks van die tijd, er ook aandacht besteed wordt aan de hogere taalkundige registers aanwezig in de teksten, en taal en context nauw met elkaar in verband gebracht worden. Hij sluit de lezing af met een voorstelling van een aantal nieuwe ontwikkelingen binnen het lopende Gentse papyrologische onderzoek.

De titel van deze bijdrage is bedrieglijk eenvoudig. Want, wat is een manuscript eigenlijk? Wat is een Grieks manuscript? Elk manuscript dat Grieks bevat? Wat verstaan we dan onder meertalige manuscripten? Manuscripten die van meet af aan in meerdere talen opgesteld werden? Of ook eentalige manuscripten die doorheen de eeuwen anderstalige notities allerhande verzameld hebben? En wat met eentalige manuscripten waarin een totaal ander alfabet gebruikt wordt dan dat wat je doorgaans met die taal associeert? Grieks in niet-Griekse karakters bijvoorbeeld. Of omgekeerd natuurlijk. Aan de hand van een verrassende reeks prikkelende voorbeelden zullen we ons over al deze vragen buigen en - wie weet - sommige zelfs beantwoorden. Piep gerust al eens naar dit wereldberoemde manuscript waarmee we de avond zullen aftrappen, een 12de eeuws psalmboek in de British Library waarin Grieks, Latijn én Arabisch vredig naast elkaar staan. Don’t mention the B word!